5 Cản Trở Về Nền Kinh Tế Số Của Việt Nam

Khi nói về kinh tế Việt Nam, câu chuyện thường xoay quanh tốc độ tăng trưởng ấn tượng và khát vọng số hóa mạnh mẽ. Với mục tiêu đầy tham vọng rằng kinh tế số sẽ đóng góp 20% vào GDP vào năm 2025, Việt Nam đã đặt ra một tầm nhìn rõ ràng cho tương lai. Tuy nhiên, đằng sau những con số và khẩu hiệu quen thuộc là một thực tế ẩn chứa những nghịch lý mang tính cấu trúc và sự phát triển bất đối xứng.

Hành trình chuyển đổi số của quốc gia không phải là một đường thẳng. Nó bộc lộ những thách thức sâu sắc về cơ cấu kinh tế, vốn nhân lực và các tác động xã hội mà các số liệu vĩ mô không phải lúc nào cũng thể hiện hết.

Bài viết này sẽ vén màn năm sự thật quan trọng và có phần phản trực giác về nền kinh tế số của Việt Nam. Dựa trên những phân tích và dữ liệu gần đây, chúng ta sẽ có một cái nhìn sâu sắc hơn về cả cơ hội và những rào cản thực sự trên con đường hiện thực hóa tham vọng số của quốc gia.

--------------------------------------------------------------------------------

1. Các "Thủ Phủ" Kinh Tế Số Không Phải Là Nơi Bạn Nghĩ

Một giả định phổ biến là các trung tâm kinh tế và công nghệ lớn như TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội sẽ dẫn đầu cả nước về tỷ trọng kinh tế số. Tuy nhiên, dữ liệu thực tế lại kể một câu chuyện hoàn toàn khác, cho thấy một hiện tượng công nghiệp mang tính khu vực rõ nét.

Các địa phương dẫn đầu về tỷ trọng kinh tế số trong tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) năm 2023 lại là các tỉnh công nghiệp phía Bắc. Dưới đây là những con số gây bất ngờ:

1. Bắc Ninh: 45.18%
2. Bắc Giang: 34.72%
3. Thái Nguyên: 34.05%
4. Hải Phòng: 29.69%
5. Vĩnh Phúc: 26.12%

Để so sánh, con số này ở TP. Hồ Chí Minh chỉ là 14.65% và tại Hà Nội là 15.85%.

( Nguồn Sự trỗi dậy của Kinh tế số Việt Nam - Cơ hội và Thách thức  👍🏼 https://blog.giaiphapdoanhnghiep.com/2025/09/su-troi-day-cua-kinh-te-so-viet-nam-co.html )

Lý do đằng sau sự chênh lệch này nằm ở cấu trúc của nền kinh tế số. Sự thống trị của năm tỉnh thành trên được thúc đẩy chủ yếu bởi dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đổ vào lĩnh vực sản xuất phần cứng và điện tử. Đây là phần "kinh tế số lõi" (ICT Core), tập trung vào sản xuất công nghiệp thay vì số hóa các ngành dịch vụ. Điều này cho thấy một sự "phân kỳ" rõ rệt giữa nền kinh tế số công nghiệp và kinh tế số dịch vụ, bộc lộ một sự mất cân bằng mang tính cấu trúc trong mô hình tăng trưởng số của Việt Nam.

--------------------------------------------------------------------------------

2. Một "Gã Khổng Lồ" Đứng Trên Một Chân: Sự Phụ Thuộc Vào Phần Cứng

Sự thống trị của các tỉnh công nghiệp trong bảng xếp hạng trên là hệ quả trực tiếp của một cấu trúc kinh tế mất cân đối nghiêm trọng. Nền kinh tế số của Việt Nam giống như một người khổng lồ đang đứng trên một chân: phụ thuộc quá lớn vào phần cứng.

Các số liệu năm 2023 cho thấy rõ điều này: trong tổng doanh thu ngành ICT ước đạt 142 tỷ USD, thì kim ngạch xuất khẩu thuộc lĩnh vực phần cứng và điện tử đã chiếm tới 127 tỷ USD.

Sự phụ thuộc này là một thanh gươm hai lưỡi. Một mặt, việc hội nhập sâu vào chuỗi cung ứng phần cứng toàn cầu là động cơ mạnh mẽ cho tăng trưởng, mang lại những con số xuất khẩu và đóng góp GDP ấn tượng. Mặt khác, nó cũng tạo ra một điểm dễ bị tổn thương trước các biến động thương mại toàn cầu. Đây là một thách thức chiến lược, cho thấy Việt Nam chưa khai thác và nắm bắt được nhiều giá trị từ các lĩnh vực quan trọng như phát triển phần mềm, nội dung số và dịch vụ số trong nước. Do đó, việc cân bằng lại cơ cấu này đã trở thành một mệnh lệnh chiến lược nhằm giảm thiểu rủi ro và nâng cao năng lực tạo giá trị nội địa.

--------------------------------------------------------------------------------

3. "Khoảng Cách Số" Sâu Sắc Hơn Bạn Tưởng

Vấn đề về "khoảng cách số" ở Việt Nam không chỉ đơn thuần là việc có hay không có internet. Thách thức thực sự nằm ở sự chênh lệch sâu sắc về chất lượng và phạm vi phủ sóng của hạ tầng số giữa khu vực thành thị và các vùng nông thôn, miền núi.

Đây được xác định là một "rào cản" lớn đối với mục tiêu phát triển bao trùm. Các khu vực như Tây Bắc, Đông Bắc và Tây Nguyên đang đối mặt với thách thức lớn nhất, nơi hạ tầng hạn chế đã trực tiếp cản trở sự mở rộng của thương mại điện tử và tài chính số, qua đó giới hạn tiềm năng kinh tế và làm gia tăng bất bình đẳng.

Khoảng cách này có nguy cơ tạo ra một xã hội hai tầng, nơi lợi ích của quá trình chuyển đổi số chỉ tập trung ở các trung tâm đô thị, trong khi một bộ phận lớn dân cư ở các vùng khó khăn hơn bị bỏ lại phía sau trên hành trình phát triển của quốc gia.

--------------------------------------------------------------------------------

4. Khát Vọng Số Hóa Đối Mặt Với "Cơn Khát" Nhân Lực Trầm Trọng

Việt Nam đang đối mặt với một nghịch lý nghiêm trọng: một mặt, quốc gia đang đẩy mạnh chiến lược phát triển kinh tế số; mặt khác, lại thiếu hụt trầm trọng nguồn nhân lực chất lượng cao để thực thi chiến lược đó. Sự thiếu hụt này không chỉ nằm ở số lượng lập trình viên, mà còn ở các vị trí chuyên môn sâu như chuyên gia chuyển đổi số, kỹ sư dữ liệu và chuyên gia an ninh mạng.

Thách thức này bắt nguồn từ một bối cảnh quốc gia rộng lớn hơn: lực lượng lao động tổng thể của Việt Nam có tỷ lệ rất cao người lao động chưa qua đào tạo (76% lao động nam và 81,6% lao động nữ). Khoảng trống kỹ năng trên diện rộng này tạo ra một "nút thắt cổ chai" chiến lược, kìm hãm sự phát triển của các ngành dịch vụ số và phần mềm trong nước, đồng thời là nguyên nhân chính khiến nền kinh tế số chưa thể cân bằng cơ cấu như đã phân tích. Nếu không được giải quyết bằng các chương trình đầu tư quy mô lớn vào giáo dục và đào tạo lại, "cơn khát" nhân lực này sẽ cản trở tham vọng dài hạn của Việt Nam.

--------------------------------------------------------------------------------

5. Cái Giá Xã Hội Thầm Lặng Của Kỷ Nguyên Số

Ngoài những chỉ số kinh tế, quá trình chuyển đổi số còn mang đến những hệ quả xã hội phức tạp cần được quan tâm đúng mức. Một trong những tác động đáng chú ý nhất là nguy cơ gây ra sự cô lập và rạn nứt kết nối ngay trong chính các gia đình.

Điều này làm nảy sinh một hiện tượng xã hội đáng lo ngại, được mô tả một cách xác đáng là:

...hiện tượng "cách lòng" dù không "xa mặt", khi các thành viên gia đình tuy ở gần nhau nhưng lại chìm đắm trong thế giới ảo, làm giảm sự kết nối và tương tác trực tiếp...

Cụm từ này mô tả một tình trạng "xa cách về tình cảm dù gần gũi về thể chất", khi công nghệ và mạng xã hội vô tình kéo các thành viên ra xa nhau, làm xói mòn cấu trúc xã hội truyền thống. Việc nhận diện và giải quyết những thách thức mang tính con người như thế này là một phần không thể thiếu để xây dựng một chiến lược số hóa thực sự bền vững và nhân văn.

--------------------------------------------------------------------------------

Con Đường Phía Trước

Nền kinh tế số của Việt Nam là câu chuyện về hai quỹ đạo song hành. Một bên là cỗ máy công nghiệp phần cứng do FDI thúc đẩy, tạo ra những con số ấn tượng trên các báo cáo. Bên còn lại là nền kinh tế dịch vụ và nền tảng trong nước còn non trẻ, đang vật lộn để mở rộng quy mô giữa những hạn chế đáng kể về hạ tầng và vốn nhân lực. Năng lực của quốc gia trong việc bắc cầu nối qua sự phân chia mang tính cấu trúc này sẽ quyết định tương lai bền vững và bao trùm của nền kinh tế số.

Việc nhận diện và đối mặt với những sự thật này là bước đi đầu tiên và quan trọng nhất để định hình các mệnh lệnh chiến lược hiệu quả. Câu hỏi lớn đặt ra là: Làm thế nào để Việt Nam có thể cân bằng giữa tốc độ tăng trưởng kinh tế số ấn tượng và mục tiêu phát triển một xã hội số thực sự công bằng và bền vững?

Khoa Huynh